Σπάνια σ' ένα μνημείο μιλάει τόσο εύγλωττα η Ιστορία..ΣΠΙΝΑΛΟΓΚΑ ΤΟ ΝΗΣΙ ΤΩΝ ΚΑΤΑΡΑΜΕΝΩΝ

 

Σπάνια σ' ένα μνημείο μιλάει τόσο εύγλωττα η Ιστορία

Η ιστορία και ο πολιτισμός στο νησάκι της Σπιναλόγκας έγιναν ένα με το ανθρώπινο δράμα στο πέρασμα των χρόνων. 

«Σπάνια σ' ένα μνημείο η Ιστορία μιλά τόσο εύγλωττα από τα βάθη των αιώνων

Σπάνια ένα μνημείο κουβαλά στα σπλάχνα του τη σφραγίδα της αρχαίας Ελλάδας, των Σαρακηνών, των Ενετών, των Τούρκων, των Νεοελλήνων»

Η Σπιναλόγκα είναι μια βραχονησίδα, στην είσοδο του κόλπου της Ελούντας στο νομό Λασηθίου. Πάνω στα κακοτράχαλα εδάφη της, γράφτηκαν μερικές από τις πιο μαύρες σελίδες ανθρώπινου πόνου και δυστυχίας στην νεότερη ιστορία της Ελλάδας.

Τις πρώτες δεκαετίες του 20ου αιώνα που λειτούργησε το λεπροκομείο στη Σπιναλόγκα, οι άνθρωποι δεν γνώριζαν ότι το μεγαλύτερο μέρος του πληθυσμού είχε φυσική ανοσία απέναντι στην ασθένεια και ο κίνδυνος μετάδοσης της λέπρας ήταν πολύ μικρός, εφόσον τηρούνταν οι βασικές συνθήκες υγιεινής. 

 Έτσι, ένα νησάκι κοντά στην ξηρά, για την εύκολη μεταφορά τροφίμων και εφοδίων, ήταν η ιδανική λύση απομόνωσης των ασθενών και προστασίας του υγιούς πληθυσμού. Επιπλέον, η στέγαση υποτιθέμενης των ασθενών ήταν εύκολη και ανέξοδη, αφού υπήρχαν πολλά άδεια σπίτια, μετά την αποχώρηση των μουσουλμάνων κατοίκων της. 

Η μεταφορά των λεπρών, πάντως, εξυπηρετούσε και ένα δεύτερο κρυφό σκοπό: την απομάκρυνση των τελευταίων τουρκικών οικογενειών από τη Σπιναλόγκα, οι οποίες αρνούνταν να αποχωρήσουν από την περιοχή ελέγχου της Κρητικής Πολιτείας. 

 Με την εγκατάσταση των λεπρών στο νησί, οι εναπομείναντες μουσουλμάνοι κάτοικοι το εγκατέλειψαν χωρίς δεύτερη σκέψη. Στις 14 Δεκεμβρίου 1904 μεταφέρθηκαν στο λεπροκομείο της Σπιναλόγκας, που πήρε το όνομα ‘’Άγιος Παντελεήμων’’,

οι πρώτοι 251 λεπροί απ’ όλη την Κρήτη. μεταφέρονται   και ιδίως οι πιο ‘’ανυπάκουοι’’ και ‘’αντιδραστικοί’’.

Στη συνέχεια, μετά το 1913, μεταφέρθηκαν σταδιακά ασθενείς προερχόμενοι από την υπόλοιπη Ελλάδα, αλλά και από χώρες του εξωτερικού, αυξάνοντας τον αριθμό των ασθενών σε παραπάνω των χιλίων. Η Σπιναλόγκα μετατράπηκε την περίοδο εκείνη σε ‘’Διεθνές Λεπροκομείο’’, χωρίς καμία ουσιαστική οργάνωση, με χαρακτηριστικά πραγματικής τρώγλης.

Λίγα χρόνια μετά την ίδρυσή του, στο λεπροκομείο της Σπιναλόγκας άρχισαν να στέλνουν λεπρούς από ολη τη χώρα 

 Απέναντι, δε, από τη Σπιναλόγκα, αναπτύχθηκε ένας μικρός συνοικισμός, η Πλάκα, όπου δημιουργήθηκε ένα πανδοχείο για τους επισκέπτες, αλλά και λίγα, υπαίθρια κυρίως, καταστήματα με τρόφιμα και άλλα είδη πρώτης ανάγκης για τους λεπρούς και για όσους τους επισκέπτονταν.

 Επιπλέον, στη δεκαετία του 1930 χτίστηκαν και νέες κατοικίες στο νησί, που προστέθηκαν στις ήδη υπάρχουσες, ενώ για τη διάνοιξη περιμετρικών δρόμων χρειάστηκε να γκρεμιστούν τμήματα του παλιού ενετικού φρουρίου. 

 Πολύ συχνά οι λεπροί μεταφέρονταν στο νησί με τη βία, πολλές φορές και με χειροπέδες, ενώ όσοι πήγαιναν εκεί γνώριζαν ότι δεν θα γυρίσουν ποτέ ξανά στα σπίτια τους και στην προηγούμενη ζωή τους. 

Στο λιμάνι, μάλιστα, όπου έφταναν οι βάρκες με τους ασθενείς, υπήρχε μια επιγραφή που έγραφε: 

‘’Ο εισερχόμενος να αποθέσει κάθε ελπίδα’’. Επιπλέον, επί σειρά ετών οι νεοφερμένοι ασθενείς οδηγούνταν σε κλειστούς χώρους, σαν φυλακές, ενώ πίσω τους έκλεινε και τους απομόνωνε για πάντα από τον κόσμο μια βαριά καγκελόπορτα.

Η δραματική διαβίωση

Αν και το νησί διέθετε γιατρό και νοσοκόμους, οι συνθήκες νοσηλείας, αλλά και γενικότερης διαβίωσης των ασθενών ήταν άθλιες, αφού ζούσαν σε μισοκατεστραμένες κατοικίες με ένα μικρό επίδομα που τους χορηγούσε η πολιτεία, το οποίο δεν έφτανε να καλύψει ούτε τις βασικές τους ανάγκες. 

Σε όσους το επέτρεπε η κατάσταση της υγείας τους, προσπαθούσαν να εξασφαλίσουν τροφή ψαρεύοντας ή καλλιεργώντας τη γη. Δεν ήταν σπάνιο, ακόμη, κάποιοι ασθενείς να δραπετεύουν και να αναζητούν τροφή σε απέναντι χωριά.

 Όσοι από τους ‘’παραβάτες’’ συλλαμβάνονταν, κλείνονταν σε μία απάνθρωπη φυλακή, με ακόμη αθλιότερες συνθήκες διαβίωσης. Παρ’ όλες τις αντιξοότητες, όμως, οι ανθρώπινες ψυχές όχι μόνο δεν το έβαλαν κάτω, αλλά ανέπτυξαν μια ιδιόρρυθμη κοινωνικότητα, με δικούς της κανόνες και αξίες. 

 Μια λαμπερή ακτίνα φωτός

Η ζωή των λεπρών άλλαξε το 1936, όταν μεταφέρθηκε στη Σπιναλόγκα ο Επαμεινώνδας Ρεμουνδάκης, τριτοετής φοιτητής της Νομικής, χτυπημένος, μετά την αδελφή του που ήταν ήδη στο νησί, από τη νόσο. 

 Ο Ρεμουνδάκης, ένας από τους λίγους μορφωμένους ασθενείς, δεν αφέθηκε μοιρολατρικά στην αθλιότητα της ζωής στο νησί, αλλά αγωνίστηκε με πάθος να καλυτερεύσει τις συνθήκες ζωής των χανσενικών, απαιτώντας από την πολιτεία καλύτερες συνθήκες διαβίωσης και νοσηλείας. 

Μερικές από τις πρωτοβουλίες που πήρε ήταν: ίδρυσε την ‘’Αδελφότητα Ασθενών Σπιναλόγκας’’, οργάνωσε υπηρεσία καθαριότητας κοινόχρηστων χώρων, δημιούργησε θέατρο, κινηματογράφο, καφενεία και κουρείο (που εκμεταλλεύονταν οι ίδιοι οι ασθενείς), έφερε ασβέστη για την απολύμανση των σπιτιών και την εξαφάνιση της ενοχλητικής δυσοσμίας, φύτεψε δέντρα, έφερε ηλεκτρογεννήτρια για ρεύμα στο νησί, πριν ακόμη αποκτήσει ακόμη και η Πλάκα, το απέναντι χωριό και τοποθέτησε μεγάφωνα στους δρόμους που έπαιζαν κλασική μουσική.

Μια νέα ζωή…

Οι ασθενείς, με τις προτροπές του Ρεμουνδάκη, ασχολούνταν με διάφορα επαγγέλματα, ενώ άρχισε να αναπτύσσεται στοιχειώδες εμπόριο, να λειτουργεί σχολείο, με λεπρό δάσκαλο, αλλά και να εκδίδεται ακόμη και σατιρικό περιοδικό.

 Με το μικρό επίδομα που τους έδινε η Πολιτεία, αγόραζαν τα απαραίτητα τρόφιμα από ένα μικρό παζάρι που στηνόταν στην είσοδο του νησιού από ντόπιους παραγωγούς, που έρχονταν από την Πλάκα με βάρκες, οι οποίοι πληρώνονταν με τα χρήματα που είχαν πριν απολυμανθεί.

 Ήταν τέτοια η προκατάληψη των χωρικών της Πλάκας, πάντως, που έφταναν στο σημείο να πετούν στη θάλασσα όσο εμπόρευμα έμενε απούλητο, αρνούμενοι να το γυρίσουν στο χωριό τους και να μολύνουν, όπως πίστευαν, τους δικούς τους.

 Αξίζει, επίσης, να σημειωθεί ότι στο νησί υπήρχε εκκλησία, ο Άγιος Παντελεήμονας, την οποία λειτουργούσε εθελοντικά ένας γενναίος, μη λεπρός, ιερέας. 

Λίγο πριν πεθάνει, ο ίδιος ο Ρεμουνδάκης, είχε πει σε μια συνέντευξή του τι είδε μόλις έφτασε: 

‘’΄Στη Σπιναλόγκα όλα προχωρούσαν προς το θάνατο, γιατί το πνεύμα της δημιουργίας δεν υπήρχε. Οι άνθρωποι στο νησί έμεναν με σκοπό να πεθάνουν εκεί, χωρίς καμιά ελπίδα’’. 

 

Με τις παρεμβάσεις του φοιτητή της Νομικής, η ποιότητα ζωής των λεπρών βελτιώθηκε σημαντικά, όπως αναφέρει και ένας θεραπευμένος χανσενικός, που βρίσκεται ακόμη στη ζωή, ο 87χρονος Μανώλης Φουντουλάκης: ‘’Από μια στιγμή και μετά το νησί δεν ήταν κολαστήριο. Ήταν ένα χωριό εγκλείστων, με τους καλούς, τους τζαναμπέτηδες και τους ζαμανφουτίστες’’.

 Ο ίδιος ο Φουντουλάκης, που παντρεύτηκε την αγαπημένη του Λενιώ (η οποία αψήφισε την ασθένειά του) και έκανε μαζί της μία υγιή κόρη που έγινε γιατρός, είχε πει ακόμη σε μια συνέντευξή του:

 ‘’Έμεινα χρόνια φυλακισμένος, χωρίς να έχω κάνει έγκλημα, βιώνοντας είτε την απέχθεια, είτε τη συμπόνοια των επισκεπτών του νησιού, που αρέσκονταν να φωτογραφίζουν ψυχρά τα ανθρώπινα ράκη και στη συνέχεια να φεύγουν δήθεν συγκλονισμένοι από το αποκρουστικό θέαμα…’’

Η «Αδελφότητα Ασθενών Σπιναλόγκας» που ίδρυσε ο Ρεμουνδάκης έπαιξε καταλυτικό ρόλο στη βελτίωση των συνθηκών διαβίωσης. Η ζωή στο νησί των λεπρών άρχισε να θυμίζει κάτι από αυτή που αναγκάστηκαν να εγκαταλείψουν στα σπίτια τους για να μεταφερθούν στη Σπιναλόγκα.







Από το 1948 και μετά ο αριθμός των λεπρών στη Σπιναλόγκα άρχισε να μειώνεται γιατί τότε ανακαλύφθηκε το πρώτο φάρμακο κατά της φρικτής αυτής αρρώστειας.

 Περισσότερο γνωστή έγινε, όμως, η Σπιναλόγκα από την τηλεοπτική σειρά ‘’Το νησί’’ που βασίζεται στο ομώνυμο βιβλίο που έγραψε η Βρετανίδα συγγραφέας Βικτώρια Χίσλοπ, το οποίο μεταφράστηκε σε 14 γλώσσες, πούλησε πάνω από 2 εκατομμύρια αντίτυπα σε όλον τον κόσμο. 

 Η σειρά που ξεκίνησε να προβάλλεται στην ελληνική τηλεόραση τον Οκτώβριο του 2010 αναπαριστά με πολύ πειστικό τρόπο, τόσο τη συγκεκριμένη εποχή, όσο και τις συνθήκες ζωής των λεπρών και των οικογενειών τους. 

 Ζωές άδικα πεταμένες στα σκουπίδια…Παρά την προαιώνια προκατάληψη του κόσμου και τις διαχρονικές κραυγές ρατσισμού και ανθρωποφοβίας, η πραγματικότητα λέει ότι η λέπρα είναι μια νόσος που μεταδίδεται πολύ δύσκολα και θεραπεύεται πλήρως από τη σύγχρονη ιατρική.

 Οι άμοιροι ασθενείς, μεταφέρονταν στο παρελθόν στο νησί με τη βία σε ένα κολαστήριο σωμάτων και ψυχών, από το οποίο, στη συντριπτική πλειοψηφία των περιπτώσεων, δεν κατάφερναν ποτέ να ξεφύγουν και να επανέλθουν στην φυσιολογική τους ζωή. 

Η Σπιναλόγκα, το νησί των λεπρών, αποτελεί αναμφίβολα μια μαύρη σελίδα στην ιστορία της νεότερης Ελλάδας, ενώ τα απομεινάρια της ντροπής, ακόμη και σήμερα, στέκουν αγέρωχα και μαρτυρούν τον ανείπωτο πόνο χιλιάδων ανθρώπων, οι οποίοι θανατώθηκαν ψυχικά και σωματικά, όχι μόνο από την ίδια τη νόσο, αλλά κυρίως από την σκληρή και άδικη συμπεριφορά των συνανθρώπων τους…

 πληροφοριακό υλικό

http://to-paliatzidiko.blogspot.gr/

http://www.ethnos.gr/

youtube.com