H ιστορία του Εθνικού Κήπου

 Η μικρή τεχνητή λίμνη στη βόρεια είσοδο του κήπου. Φωτογραφία του Μεσοπολέμου



Ο Εθνικός Κήπος, που αποτελεί το πρώτο διακοσμητικό πάρκο της Νεότερης Ελλάδας, σχεδιάστηκε για να περιβάλει τα ανάκτορα του βασιλιά Οθωνα, τη σημερινή Βουλή. Η βασίλισσα Αμαλία είχε εκδηλώσει την επιθυμία να δημιουργήσει έναν κήπο αντάξιο των ευρωπαϊκών. Η περιοχή ήταν κατάξερη και βραχώδης και για να μεταμορφωθεί απαιτήθηκαν μεγάλα χρηματικά ποσά και πολλοί εργάτες.


Τις πρώτες φυτευτικές εργασίες οργάνωσε και επέβλεψε ο Βαυαρός γεωπόνος Σμάρατ, τον οποίο είχε στείλει από το Μόναχο ο πατέρας του Οθωνα και βασιλιάς της Βαυαρίας Λουδοβίκος. Ο Σμάρατ καταγράφηκε στην Ελληνική Ιστορία ως ο πρώτος ειδικός που δημιούργησε κηποτεχνικά έργα. Η διαμόρφωση και φύτευση του Κήπου γινόταν τμηματικά, με αποτέλεσμα ο εγκαταλελειμμένος από αιώνες χώρος να αποκτήσει και πάλι ζωντάνια.

Tην ανάσα στους πνεύμονες τη δίνει το οξυγόνο και στις τσιμεντουπόλεις οι κήποι. Στους διαδρόμους του Εθνικού Κήπου με τα παγκάκια,που σήμερα τα ζευγαράκια ζωγραφίζουν καρδιές με τα αρχικά τους, κατά την αρχαιότητα υπήρξε η δασώδης όχθη του Ιλισού ποταμού.

 Με τα χρόνια, η διαρκής βόσκηση παράλληλα με την ανεξέλεγκτη υλοτομία, απογύμνωσαν το τοπίο από βλάστηση με αποτέλεσμα την εμφανή διάβρωσή του.

 Πανόραμα του Βασιλικού Κήπου από τον νότιο εξώστη των ανακτόρων. Λιθογραφία (1861)

Το φυτευτικό υλικό με 15.000 καλλωπιστικά φυτά μεταφέρθηκε από τη Γένοβα με το βοηθητικό πλοίο του στόλου «Φοίνιξ» το 1839, ενώ συμπληρωματικά φυτεύτηκε κι ένας μικρός αριθμός αυτοφυών ειδών, που μετέφερε από την Εύβοια και το Σούνιο ο Πρώσος γεωπόνος Σμιτ, που βοηθούσε τον Σμάρατ.


Οταν η επιτροπή αρχιτεκτόνων - πολεοδόμων του ρυμοτομικού σχεδίου Αθηνών αποφάσισε το 1846-1847 να επεκτείνει τον Εθνικό Κήπο στην έκταση που περικλείεται από τις λεωφόρους Β. Ολγας, Β. Αμαλίας, Β. Σοφίας, Ηρώδου Αττικού, παρουσιάστηκε η ανάγκη ενός ειδικού με ιδιαίτερη πείρα στην αρχιτεκτονική κήπων και ως καταλληλότερος κλήθηκε ο Γάλλος κηποτέχνης Μπαρό.





Οι Ελληνες μπορεί να έλεγαν το ψωμί ψωμάκι αλλά ο Κήπος φούντωνε και πρασίνιζε. Η συντήρησή του στοίχιζε πανάκριβα. Ο Γάλλος συγγραφέας Ε. Αbout αναφέρει στο βιβλίο «La Grece Contemporaine» το 1854, ότι ένας θάμνος κόστιζε 2 δρχ, το ημερομίσθιο είχε 2,5 δρχ. και μια παροχή νερού 200 δρχ. ετησίως.


Το 1854, με την ολοκλήρωση του βασικού κηποτεχνικού σκελετού, ο Μπαρό επέστρεψε στην Κωνσταντινούπολη για να δημιουργήσει τους ξακουστούς κήπους του Ντολμά Μπαχτσέ. Επί 30 χρόνια τη Διεύθυνση του Κήπου ανέλαβε ο Σμιτ, που αντικατέστησε τον Μπαρό. 

Εψαξε στην Ελλάδα και στο εξωτερικό να βρει τα καταλληλότερα φυτά για τις συνθήκες της Αττικής, συμπληρώνοντας έτσι τη φύτευση μέχρι τα σημερινά όρια. Οι χρονικογράφοι της εποχής έγραφαν:

 «Τις κηποτεχνικές εργασίες επέβλεπε εξ εγγυτάτης αποστάσεως η Βασίλισσα Αμαλία».

 Το μοναδικό ακριβές σχέδιο του Βασιλικού Κήπου, από την εποχή της δημιουργίας του. Ανυπόγραφο και αχρονολόγητο. Αποδίδεται κατά πάσα πιθανότητα στον ΜπαρόΤο 1868 εγκαταστάθηκε στη ΒΑ γωνία του Κήπου η τότε Βασιλική και μετέπειτα Προεδρική Φρουρά, παραμένοντας εκεί μέχρι σήμερα. 

Κατά την περίοδο που ακολούθησε, κατασκευάσθηκε θερμοκήπιο, ψυχρές σέρρες προστασίας φυτών, θερμοσπορεία και δημιουργήθηκε ο πυρήνας μικρής ζωοπτηνολογικής συλλογής.

 Ο Νικόλαος Ταμβάκης περιγράφει στον «Κατάλογο Καλλωπιστικών Φυτών Εθνικού Κήπου»: «Γύρω στα 1900, ο Κήπος είχε φθάσεισε ικανοποιητικό επίπεδο από απόψεως αισθητικής και λειτουργικότητας.

 Το 1923 χαρακτηρίσθηκε Κρατικός Δημόσιος Κήπος και έκτοτε μένει ανοικτός από την ανατολή μέχρι τη δύση του ήλιου. Το 1926 μικρή λουρίδα θυσιάστηκε και πολλά δένδρα κόπηκαν για να διαπλατυνθεί και ευθυγραμμισθεί η λεωφόρος Β. Αμαλίας».


Με το Νομ. Διάταγμα του 1927 καθιερώθηκε και η ονομασία του «Εθνικός Κήπος». Αν η περίοδος 1839-1882 χαρακτηρίσθηκε ως η εποχή της εγκατάστασης των βασικών φυτικών μορφών του και της δημιουργίας του κηποτεχνικού σκελετού του, η περίοδος 1927-1940 θα πρέπει να χαρακτηρισθεί εποχή διάσωσης, σταθεροποίησης, αλλά και βασικής αλλαγής της λειτουργίας του, από μεγάλο ιδιωτικό κήπο σε δημόσιο πάρκο. Με λίγα λόγια, ο λαός αποκτά τα «βουλεβάρτα» του, για να βολτάρει εκεί που κάποτε οι κυρίες της αυλής γελούσαν ανέμελες.

Κι έρχεται η εποχή της Κατοχής με καταστρεπτικές συνέπειες για τον Κήπο. Οι προσπάθειες για την ανασυγκρότησή του κράτησαν μέχρι τα μέσα της δεκαετίας του 1950. 

Ο τρόπος φύτευσης και η τοπιοαρχιτεκτονική του διαρρύθμιση δίνουν στον Εθνικό Κήπο τον χαρακτήρα του ρομαντικού, γραφικού ή αγγλικού ρυθμού κήπων, προσαρμοσμένου στις ελληνικές συνθήκες και συμπληρωμένου στα νεώτερα χρόνια με στοιχεία γαλλικού ή κλασικού ρυθμού.

Ο μεσαίος οπτικός δίαυλος του κήπου και στο βάθος το ανάκτορο κατά το 1892. Ελαιογραφία από τον Πίτερ Μαρκ ΜόνστεντΣήμερα, οι επισκέπτες του Εθνικού Κήπου μπορούν να επισκεφθούν το Βοτανικό Μουσείο, την Παιδική Βιβλιοθήκη, αλλά και τις Λίμνες, τις Πέργκολες, το Ρωμαϊκό μωσαϊκό δάπεδο, το Ηλιακό ρολόι, το Φυτώριο και την Προεδρική Φρουρά -σημαντικά τμήματα συνδεδεμένα με τη νεώτερη πολιτισμική ιστορία της χώρας. 

Αξίζει να αναφερθεί ακόμα ότι στον Εθνικό Κήπο κατασκευάστηκαν τα δύο πρώτα θερμοκήπια της Ελλάδας, ενώ το 1860 ανακαλύφθηκε από κάτω ένα αρχαίο υδραγωγείο από τα χρόνια του Πεισιστράτου. Τα αιωνόβια φυτά είναι εκείνα κυρίως που μας συνδέουν με το μακρινό παρελθόν.

 Ο Κήπος σε αριθμούς

Εκταση 158 στρέμματα.
Δίκτυο δρόμων 7.5 χλμ.
Εκταση πλατειών 22 στρεμμάτα
Δένδρα 7.000, 140 ειδών και ποικιλιών, 75% αειθαλή.
Θάμνοι 40.000, από 100 περίπου είδη και ποικιλίες.
Φυτά (και από τις πέντε ηπείρους) περίπου 420 είδη και ποικιλίες. Ανάμεσά τους οι περίφημες ουασιγκτόνιες, καζουαρίνες, αείλανθοι και ο μοναδικός στην Ελλάδα κυκάς ο στρεπτόφυλλος που ευδοκιμεί στην Ινδία.


 

Γρηγόρης Xαλιακόπουλος

ΠΗΓΗ